الشیخ محمد الیعقوبی
حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد یعقوبی ابن شیخ موسی ابن شیخ محمد علی ابن شیخ یعقوب ابن حاج جعفر
ایشان در صبحگاه میلاد حضرت رسول اکرم (ص) در سال۱۳۸۰ هجری قمری مطابق ۱۹۶۰ ایلول در خانواده ای معروف و مشهور در دینداری و سخنوری و شعردیده به جهان گشود. کتابهای شعر و فرهنگ و ادب بخشی از آثار آنها را در خود جای داده است وی همانند پدرشان شیخ موسی ـ صاحب نشریه الایمان ـ(که در نجف اشرف منتشر می شد) وجد مادری ایشان شیخ مهدی و جد پدری ایشان شیخ یعقوب که از سیراب شدگان مکتب عرفانی واخلاقی مرحوم شیخ جعفر شوشتری(ره) و مرحوم شیخ حسین قلی همدانی (ره) می باشند.
در سال ۱۹۶۸ م همپای پدر که از فعالان دینی و سیاسی و اجتماعی بودند عازم بغداد شدند پدرش از همراهان مرحوم شهید سید مهدی حکیم فرزند مرجع بزرگ مرحوم آیت الله العظمی سید محسن حکیم (قده) که از رهبران دینی و اجتماعی بغداد شمرده میشدند بودند.
از دوران کودکی با شرکت در مجالس سخنرانی پدرش و در بازگو کردن آن مطالب هنگام بازگشت به خانه برای مادرشان معارف دینی را فرا گرفت.اشارات پدر ایشان به استعداد وافر و نبوغ زود هنگام او در جمع و حضور علما و فضلا موجب تشویق و ترغیب بیشتر ایشان به مطالعه شد و در کمتر از ده سالگی مطالعه را شروع و در همان دوران و قبل از سن بلوغ موضوع مبسوطی را با عنوان(الخمر أمّ الخبائث) تالیف کردند. و رفته رفته سیر مطالعاتی خود را تخصصی تر دنبال میکردند.
در ابتدای دهه ی هفتاد میلادی درموسم تعطیلات تابستانی وارد حوزه علمیه کوچکی شدند که مرحوم سید علی علوی در کوی عبیدی بغداد تأسیس کرده بودند.
ایشان تحصیلات دانشگاهی خود را در بغداد گذراندند و با گرفتن فوق لیسانس مهندسی عمران و شهر سازی از دانشکده عمران دانشگاه بغداد در سال ۱۹۸۲م فارغ التحصیل شدند. در آن زمان جنگ ایران وعراق شعله ور شده بود و رفتن به خدمت سربازی الزامی بود اما شخصیت تربیت یافته مکتب اسلام مانع از آن میشد که حتی برای یک لحظه لباس ظلم را بر تن کند و از جمله اعوان آن باشد و با وجود اینکه در اثر کثرت جاسوسان و مزدوران رژیم بعث فرار از خدمت ناشدنی بود و هرچند ممکن بود فرار به قیمت جانش تمام شود اما با این حال ایشان تنهایی در کنج خانه نشستن را بر حضور در اجتماع ترجیح داده و ملازم در ودیوار شدند.
اما این فرصت خوبی بود تا با فراغ بال به تفکر وتحقیق و تالیف خود برسند در آنزمان شروع به نوشتن و تالیف کردند از جمله نوشته های ایشان در آن دوران کتاب (دور الأُئمه فی الحیاه الأسلامیه) بود. در آن مدت که زمان خفقان وظلم وبیدادگری بود کسی یافت نمی شد تا بتواند ایشان را مورد حمایت وراهنمایی قرار دهد تا اینکه در سال ۱۹۸۵ م خداوند منان راه ارتباط سرّی و مخفیانه ی با واسطه را با شهید آیه الله العظمی سید محمد صادق صدر(ره)- معروف به شهید صدر ثانی- را برای ایشان فراهم نمود که ثمره آن رابطه و نامه نگاریهای سرّی به ارمغان آمدن چند کتاب بقلم شیخ محمد یعقوبی در موضوعات اندیشه اسلامی و اخلاق و تهذیب نفس بنام های : (شهید صدر الثانی کما أعرفه و قنادیل العارفین) و دو کتاب هم توسط آیه الله العظی شهید صدر ره که یکی کتاب مبسوطی بنام (ما وراء الفقه) و دیگری بنام(نظره فی فلسفه الأحداث فی عالم المعاصر) میباشد.
ایشان پس جنگ ایران وعراق در سال ۱۹۹۸م به نجف اشرف برگشتند و با دختر علامه سید محسن موسوی غریفی شهید قیام شعبانیه ازدواج کردند.
معظم له درقیام شعبانیه سال ۱۹۹۱م با مجاهدین نجف اشرف در دفاع از کربلا خارج شدند اما بعد از چیره شدن مزدوران نظام طاغوتی بر کربلا انقلابیون ایشان را همراه افراد غیر مسلح به نجف اشرف بر گرداندند و فرصتی برای ایشان ایجاد نشد تا بتواند در آن مبارزه شرکت داشته باشند با اینحال ایشان با قلم و زبان به کمک مبارزان بر خاسته و روحیه جوانان انقلابی را تقویت میکردند و برخی از اعلامیه های ایشان از بلندگوهای صحن و رواق حرم مطهر حضرت علی (ع) پخش میشد.
پس ار میثاق و بیعت مبارزان و مجاهدان با آیه الله العظمی شهید صدر ثانی ( ره) بعنوان رهبر انقلاب ایشان در روز قبل از دستگیری پنج گروه را برای رهبری این قیام تشکیل دادند که معظم له را بعنوان مسئول گروه سیاسی و مطبوعاتی این قیام گماشتند اما در روز بعد از آن هجوم نیروهای رژیم بعث به نجف اشرف مانع از فعالیت های انقلابی آنان شد ایشان در ابتدای سال۱۹۹۲م (شعبان۱۴۱۲ه)توسط مرجع بزرگ آیهالله العظمی خوئی (ره) ملبّس به لباس مقدس روحانیت شدند.
معظم له تنها شخص مورد اعتماد و حامی شهید صدر ثانی (ره) درابتدای اعلام مرجعیت ایشان بودند و این مطلب را خود شهید صدر ثانی (ره) دردیدارها و حضور دیگران بیان میکردند افراد زیادی از حوزویان و غیر آنها که با شهید صدر ثانی (ره) در ارتباط بودند معظم له را شخصیت دوم قیام وانقلاب پس از شهید صدر (ره) میشناختند.
شهید صدر (ره) با هدف اتحاد و همبستگی بین حوزه و دانشگاه،(جامعهالصدر) را تأسیس کردند ایشان شخصیت جامعی را که بتواند این مؤسسه را اداره و اهداف از پیش تعیین شده را جامه عمل بپوشاند را در غیر از شخصیت شیخ محمد یعقوبی که هم صلاحیت دانشگاهی و هم حوزوی دارند نمیدیدند و این آنچیزی است که شهید صدر (ره) هنگام معرفی ایشان بعنوان رئیس این دانشکده در ماه صفر۱۴۱۹ه بیان کردند.
شهید صدر (ره)، شیخ محمد یعقوبی را مورد لطف و توجه فراوان قرار میدادند و شخصیت ایشان را بارها در حضور دیگران مطرح میکردند برخی از آن عبارات وجملات شهید صدر(ره) در مورد ایشان در مقدمه کتاب (المشتق عند الأصولیین) و کتاب (قنادیل العارفین) آمده است و دقیقا روز پنجم جمادی الثانی۱۴۱۹ه ،پنج ماه قبل از شهادت، در دیدار ضبط شده ای با طلاب و دانش آموختگان جامعهالصدر داشته اند که شیخ یعقوبی را بعنوان جانشین خود بدین بیان معرفی نمودند:(…اکنون میتوانم بگویم که شایسته ترین گزینه برای اداره حوزه بعد از من جناب شیخ محمد یعقوبی اگراجتهاد ایشان تأیید شود میباشد).
معظم له با رعایت آداب و عرف حوزه ،از اعلام اجتهاد صرفه نظر نمودند تا اینکه برخی از نوشته های فقهی،استدلالی خود را که در سال۱۴۲۰ه تدوین کرده بودند را منتشر کردند که پس از اطلاع یافتن علما از محتوای علمی آن کتابها،مؤلف را شخصیتی مجتهد و عالم معرفی نمودند از جمله حضرت آیهالله محمد علی گرامی قمی (که ازآیهالله العظمی منتظری (ره)اجازه اجتهاد دریافته است) و حضرت آیهالله محمد صادقی تهرانی (ره) (که اجازه اجتهاد خود را از آیهالله العظمی خوئی (ره) دریافته است) و دیگران در سال۱۴۲۴ه(۲۰۰۴م) شهادت به مجتهد بودن ایشان دادند.
ایشان تا قبل از شهادت شهید صدر (ره) در ذی قعده ۱۴۱۹ه، ملازم و همراه همیشگی او و پس از شهادت در آن خفقان و جوّ هولناک و در حضور نیروهای تا بن مسلح رژیم با تعداد انگشت شماری بر بدن او و دو فرزندش نماز خواند و به خاک سپرد.
ایشان پس از شهادت شهید صدر (ره) رهبری جنبش و حرکت اسلامی عراق را که شهید صدر(ره) پایه گذار آن بود را به عهده گرفتند بجهت حفظ و بقای این جنبش در مقابل تهدیدها و فشارهای رژیم بعث به هدف نابودی این حرکت اسلامی بویژه نماز جمعه ترفندهای جدیدی را بکار بست .
تحصیلات حوزوی:
با توجه به داشته های علمی وافر،ایشان دروس حوزوی را با شرح لمعه و اصول فقه علامه مظفر (ره) در مؤسسه اسلامی نجف اشرف که زیر نظر و مدیریت مرحوم سید محمد کلانتر (ره) بود شروع کردند و در مدت کوتاهی با تلاش وجدیّت مراحل تحصیل را پشت سر گذاشت تشویق و ترغیب های شهید صدر (ره) به حضور در درس خارج در عین حال که مشغول تحصیل در سطوح عالی یعنی مکاسب و کفایه بودند وارد درس خارج شد اصول لفظیه را از شوال۱۴۱۴ه تا شهادت شهید صدر (ره)،در محضر ایشان تلمّذ میکردند و اصول عملیه را از محضرآیهالله العظمی شیخ محمد اسحاق فیاض(۱۴۱۷-۱۴۲۱ه) و فقه را نزد حضرت آیهالله العظمی سیستانی(۱۴۱۵-۱۴۲۰ه) و مرحوم آیهالله العظمی شهید میرزا علی غروی (ره) (۱۴۱۶-۱۴۱۸ه) فیض میبرده و تمام تقریرات دروس خارج را تدوین کرده است.
ایشان قبل از گذشت یک سال از ورود به مؤسسه اسلامی نجف اشرف تدریس مقدمات را شروع و پس از آن به تدریس لمعه و اصول فقه و بعد از آن مکاسب و کفایه را تدریس کردند و گفتنی است که درس ایشان از پربار ترین و شلوغ ترین درسهایی است که برگزار میشد.
در شعبان ۱۴۲۷ه تدریس خارج را شروع کردند ایشان با انتخاب مسائل اختلافی بین فقهاء که دارای اهمیت و آثار فراوان و موجب پرورش علمی میباشد غنا و جذابیت بیشتری به حلقه درس ایشان بخشیده واز دیگر امتیازات درس ایشان مطرح کردن آراء و نظرات بزرگان قدماء و معاصرین دو حوزه بزرگ قم و نجف اشرف میباشد که این موجب شده که بیش از هفتاد نفر از فضلا و اساتید حوزه گرد او جمع شوند ایشان مباحث ارائه شده را در کتابی بنام (فقه الخلاف) که تا کنون پنج جلد،مشتمل بر۳۸ مسأله را به رشته تحریر در آورده و به زیور طبع آراسته است .
(سبل السلام) نام رساله عملیه معظم له میباشد جلد اول آن مشتمل مسائل عبادات است که در سال۱۴۳۰ه برای اولین بار چاپ شده است و بارها تجدید چاپ شده است و در تلاش است جلد دوم آن که حاوی مسائل معاملات است به اتمام رساند همچنانکه کتاب مناسک حج ،که رساله مفصل و جامعی است بارها تجدید چاپ شده است.
تألیفات معظم له:
ایشان کتابهای متعددی غیر از آنچیزی که در بالا آمده دارند،از آنجمله: الریاضیات للفقیه ، ملامح من تأریخ و خطاب القیاده الدینیه فی العراق (۵جلد) ، ثلاثه یشکون ،دور الأئمه فی الحیاه الأسلامیه ، قنادیل العارفین ، المشتق عند الأصولیین (تقریرات درس شهید صدر ثانی (ره) ) ، الأسوه الحسنه ، المعالم المستقبلیه للحوزه العلمیه ، الفقه الإجتماعی ، نحن و الغرب ، من وحی الغدیر، فقه طلبه الجامعات ، و کتابهای دیگر.
و برای موضوعات دیگر که جامعه نیاز دارد در باب آنها کتاب تدوین و تألیف شود ایشان برخی از شاگردان خود را پس ازتعیین و تبیین هدف و خطوط کلی بدین جهت مأمور میسازند و برای حسن انجام کار وبه هدف پرورش و تربیت و شکوفا کردن استعداد شاگردان ،خود اشراف و نظارت مستقیم را بعمل می آورند این فعالیت صدها کتاب در موضوعات مختلف را به ارمغان آورده است صدها سخنرانی ازایشان در مناسبت های مختلف مذهبی و سیاسی ضبط شده است برخی از آنها که با موضوعیت سیاسی میباشند در کتاب (ملامح من تأریخ و خطاب القیاده الدینیه فی العراق) ثبت شده اند.
اهداف و برنامه های ایشان:
معظم له معتقدند که بعد از سقوط نظام دیکتاتوری عراق درصفر۱۴۲۴ه و فراهم آمدن زمینه های کار و فعالیت پس آنکه هیچ راه و کاری جهت انجام وظیفه در زمان رژیم بعث نبود باید برنامه ها و فعالیتهای مرجعیت بصورت گروهی و جمعی (مؤسسه ای) و نه فردی سامان پذیرد ایشان پس از نابودی نظام استبداد در عراق به جهت تحقق بخشیدن برنامه مورد نظر خود در تاریخ۲۷صفر۱۴۲۴ه(۳۰نیسان۲۰۰۳م) کنگره ای به جهت تأسیس و تشکیل مؤسسه (جماعه الفضلاء) برپا کردند.
این موسسه از فضلای حوزه علمیه که فعال اجتماعی و در بصیرت افزایی عمومی اهتمام می ورزند شکل گرفته که هر کدام با توجه به تخصص خود مشغول فعالیت میباشند هسته اولیه تشکیل دهنده این موسسه،طلاب پرورش یافته فکر و اندیشه انقلابی محضر معظم له میباشند.
ایشان در سفرسه روزه ای که به بغداد داشتند در تاریخ ۲۲ صفر۱۴۲۴ه نماز جمعه حرم حضرت امام کاظم (ع) را اقامه کردند و طی خطبه نماز در راستای بصیرت افزایی ،مردم را متوجه این امر کرد که در تحولات جدید باید چه اموری را مطالبه کنند و خواسته های مردم چه چیزهایی باید باشند مردم را بجهت محقق کردن مطالبات و خواسته های خود دعوت به راهپیمایی عمومی روز دوشنبه به سمت میدان فردوس مرکز بغداد کردند در آن راهپیمایی باشکوه که کیلومترها فاصله داشت جمع زیادی از مردم حضور پیدا کردند.
و از دیگر برنامه های سفر ایشان به بغداد دیدار بافرهنگیان و اساتید دانشگاهها بود که پیروان خود را به مشارکت عملی در راستای سامان بخشیدن به اوضاع اسلامی وملی بعد از سقوط صدام در۲۰۰۳م با تشکیل حزبی سیاسی بنام (حزب الفضیله الاسلامی) دعوت کردند که پس از تشکیل ،این حزب نقش گسترده و فعالی در کشور داشت که اکنون چند کرسی مجلس عراق را به خود اختصاص داده است.
و از دیگر برنامه های اعلام شده ایشان تشکیل اتحادیه های اصناف مختلف بجهت سروسامان بخشیدن به اوضاع واحوال خود میباشند همانند: اتحادیه اساتید و فارغ التحصیلان دانشگاهها بنام (جامعیون) ، اتحادیه مهندسان بنام (تجمع المهندسین الاسلامی) ، و زنان بنام (رابطه بنات المصطفی (ص) ) و دیگر اصناف و اتحادیه های دیگر که معظم له خود از این موسسات حمایت و پشتوانی میکنند.
از جمله موسساتی (غیرازجماعه الفضلاء)که بلطف خداوند در جهت اهداف خود تا کنون فعال و نقش آفرین میباشند می توان نام برد :
۱-جامعه الصدر الدینیه ، با بیش از ۲۰ شعبه در استانهای مختلف که زیر مجموعه حوزه علمیه نجف اشرف فعالیت میکنند و بالغ بر۲۰۰۰ طلبه را در خود جای داده است.
۲-جامعه الزهراء (س) ،با زیر مجموعه داشتن بیش از ۱۴ شعبه در شهرهای مختلف، وپرورش دهنده بیش از صدها طلبه ،این همانند جامعه الصدر میباشد مگر اینکه ویژه خانمها میباشد.
۳-شبکه های تلوزیونی اسلامی (شبکه ماهواره ای “النعیم” ، شبکه “البلاد” از بغداد، و شبکه “الأمل” از بصره، وشبکه ”سبل السلام” از ناصریه پخش میشوند).
۴-بیش از دهها نهاد وموسسات دینی،فرهنگی،اجتماعی و بشر دوستانه.
۵-کانون سادات علوی،بجهت پشتیبانی و حمایت و سرپرستی ذریه آل رسول (ص) و برجسته کردن نقش آنها در جامعه میباشد.
از دیگر برنامه های صورت گرفته توسط معظم له ، راه اندازی مراسم سالانه زیارت فاطمیه (س) در۳ جمادی الثانی میباشد ایشان در جمع سوگواران شهادت حضرت صدیقه طاهره (س)،با محوریت شهادت آن بانوی مکرمه (س) و مسایل روز و پیش روی جامعه سخنرانی ایراد میکنند و در ادامه با تشیع جنازه نمادین به سوی حرم حضرت امیرالمؤمنین (ع) حزن و اندوه خود را به پیشگاه حضرتش عرضه میدارند نخستین مراسم زیارت فاطمیه (س) در سال۱۴۲۷ه صورت گرفت.وهمچنین تشکیل هیأتهای بصیرت حسینی (ع) برای اساتید و دانشجویان دانشگاهها که در آن تقریبا ۲۰ هزار نفر در مراسم سالگرد واقعه عاشورا در کربلا دور هم گرد می آیند.
برای آگاهی بیشتر از زندگی معظم له میتوان به کتابهایی که بقلم خود ایشان نگاشته شده است مراجعه کرد که عبارتند از:
۱-الشهید الصدرالثانی کما أعرفه.
۲-قنادیل العارفین.
۳-الشیخ موسی الیعقوبی: حیاته ، شعره.
۴-خطاب المرحله.
۵- – المعالم المستقبلیه للحوزه العلمیه .
ذو القعده ۱۴۳۳هـ
اکتبر