استفتاء درباره تعدد مراجع دینی در یک زمان

بسمه تعالی

مرجع عالیقدر حضرت آیت الله شیخ محمد یعقوبی (دام ظله)
السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
نظر شما درباره تعدد مراجع دینی در یک زمان چیست؟ آیا این وضعیت مثبت است؟ یا اینکه این حالت موجب اختلاف و انشعاب و تشتت می‌شود و باید بر مرجعیت واحدی اجماع کرد؟

جواب:
بسمه تعالی
من بر این باورم که تعدد مراجع دینی که شرایط فتوا را دارند، از ابعاد مختلف وضعیت مثبتی است:
۱- مراجع دین مجتهدانی هستند که در چارچوب کلی که از سوی امامان معصوم (علیهم السلام) تعیین شده، به مکتبهای علمی مختلفی تعلق دارند، و سابقه طولانی در استنباط احکام شرعی از قرآن کریم و سنت دارند؛ و هر یک بعد از تلاشهای فراوان مبانی خود را از منابع استخراج کرده‌اند. آن‌ها دارای روش‌های نظری و عملی در تحقیق و جستجو تا رسیدن به احکام شرعی که برائت ذمه را به ارمغان می آورد دارند و بر این اساس، تعدد آن‌ها باعث غنای حرکت علمی می‌شود.
و طلاب علوم دینی از این رهگذر به افق وسیعی از روش‌های تحقیق و ژرف نگری دست پیدا می‌کنند.
۲- این وضعیت برای مکلفین گشایش ایجاد می‌کند، زیرا ممکن است مرجع در برخی احکام به دلیل تعارض ادله و فقدان مرجحات در مسأله ای، تردید کند، یا به علت اجمال دلیل، اطمینان حاصل نکند و دلیل کامل برای حکم در مسأله وجود نداشته باشد. در این صورت، مکلف ملزم به احتیاط می‌شود و ممکن است عمل بر اساس احتیاط برای او دشوار باشد. در اینجا مرجع به او اجازه می‌دهد که به مجتهد دیگری که احتمال اعلمیت دارد مراجعه کند و در آن برای او رخصت و گشایش ایجاد کند و بدین ترتیب مکلف از احتیاط رهایی می‌یابد. این یکی از معانی حدیث شریف از امام صادق (علیه السلام) است که فرمود: حضرت پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) فرمود: «اختلاف امتی رحمه».[۱] ۳- شیعیان که پیروان مراجع دینی هستند، خود دارای فرهنگ‌های متنوع، تمایلات مختلف و باورهای متفاوتی در تعامل با امور زندگی هستند، به‌ ویژه با توجه به پیشرفت بزرگ وسایل ارتباط جمعی و هجوم گسترده شبهات و چالش‌ها، در حالی که همگی به احکام شرعی پایبند هستند، این مقلدین در محیط‌های متنوعی زندگی می‌کنند، برخی بر اهمیت حفظ وضعیت خاص شیعیان تأکید دارند، و برخی دیگر بر ضرورت فعالیت اجتماعی و پویایی و تلاش برای اقناع مردم به اسلام، و امر به معروف و نهی از منکر تأکید می‌کنند، و برخی نیز بر لزوم مشارکت در زندگی سیاسی به اندازه‌ای که فرصت فراهم باشد، تأکید دارند. بدین ترتیب باید این موارد را در دایره انتخاب مرجع تقلید که در دایره اعلمیت احتمالی و جامع شرایط تصدی هستند، مد نظر قرار داد.
با توجه به همه این موارد، تعدد مراجع دینی و تنوع رویکردهای آن‌ها در کار و فهم مسئولیت‌های محول به آن‌ها، فضایی برای دیدگاهها و تمایلات مختلف شیعیان فراهم می‌کند و همه را در بر می‌گیرد. اما اگر مرجعیت به یک سبک واحد محدود شود، بخشی از شیعیان ممکن است به فکر پیوستن به جبهه‌های دیگر بیفتند که به نیازهایشان پاسخ دهد، به گمان اینکه می‌توانند به پایبندی دینی خود ادامه دهند، اما از خط مرجعیت و شاید از دین به طور کلی دور ‌شوند، همان‌طور که در برخی از دوره‌های گذشته اتفاق افتاد که بخشی از جوانان شیعه به کمونیسم گرایش پیدا کردند تا اینکه آیت ‌الله شهید محمد باقر صدر (رضوان الله تعالی علیه) کتاب‌هایی مانند «اقتصادنا» و «فلسفتنا» را نوشت و به شیعیان هویت و اعتماد به نفس خود را بازگرداند.
و نصیحت من به همه مؤمنان این است که به وضعیت تعدد مراجع دینی که تقلید آنها برائت ذمه را در پی دارد، با این دیدگاه تمدنی بنگرند و به آن پایبند باشند و آن را به عنوان عاملی برای تعصب، جانبداری و دشمنی با دیگران قرار ندهند، زیرا این امر از سوی استکبار جهانی و شیاطین جن و انس ساخته شده و از طریق دشمنان و جاهلان و منفعت‌طلبانی که هیچ ورع و تقوایی ندارند، منتقل می‌کنند.

محمد یعقوبی
۱۸-شوال-۱۴۴۶
۱۷-۴-۲۰۲۵

---

[۱]- معانی الأخبار: ۱۵۷ / ۱. ، کنز العمال: ۲۸۶۸۶.

بسمه تعالى

سماحه المرجع الدینی الشیخ محمد الیعقوبی (دام ظله)

السلام علیکم ورحمه الله وبرکاته

ما هو رأیکم فی تعدد المرجعیات الدینیه فی زمن واحد؟ وهل هی حاله إیجابیه؟ أم أن الحاله مدعاه للاختلاف والانشقاق ولابد من الاجتماع على مرجعیه واحده؟

الجواب:

بسمه تعالى

أرى ان تعدد المرجعیات الدینیه الجامعه لشروط التصدی للإفتاء حاله إیجابیه من عده جهات:

۱-  إن مراجع الدین مجتهدون ینتمون الى مدارس علمیه متعدده ضمن الأطار العام الذی حدده الائمه المعصومون (علیهم السلام)، ولهم ممارسه طویله فی استنباط الأحکام الشرعیه من القرآن الکریم والسنه الشریفه، ولکل منهم مبانٍ استخرجها من أصولها المقرره بعد جهد طویل، ولهم مناهج نظریه وعملیّه فی التحقیق والبحث حتى الوصول الى الأحکام الشرعیه المبرئه للذمه، وبذلک یکون فی تعددهم إثراء للحرکه العلمیه.

وینفتح طلبه العلم من خلالهم على أفق واسع من طرق البحث وعمق النظر.

۲-  فیها سعه على المکلّف، لأن المرجع قد یتردّد فی بعض الأحکام لتعارض الأدله فی المسأله مع فقد المرجّحات، أو لإجمال الدلیل وعدم حصول الاطمئنان وتوفّر الحجه التامّه على الحکم فی المسأله، فیُلزم المکلف بالإحتیاط، وقد یکون العمل وفق الإحتیاط شاقّاً على المکلف، فیجیز المرجع له الرجوع الى مجتهدٍ آخر من محتملی الأعلمیه یرخّص له فیها، ویتخلّص المکلف من الإحتیاط، وهذا أحد معانی الحدیث الشریف عن الإمام الصادق (علیه السلام) قال: قال رسول الله (صلى الله علیه وآله) (إن اختلاف أمتی رحمه) [۱]

۳-  إن الشیعه وهم أتباع المرجعیات الدینیه لهم ثقافات متعدده، ومیول متنوعه، وقناعات مختلفه فی التعاطی مع شؤون الحیاه، خصوصاً مع التطوّر الهائل فی وسائل التواصل الاجتماعی والسیل العارم من الشبهات والتحدیات، مع التزامهم جمیعاً بالأحکام الشرعیه، وهؤلاء المقلّدون یعیشون فی بیئات متباینه، فبعضهم یرى أهمیه حفظ الأوضاع الخاصه للشیعه، وبعضهم یعتقد بضروره العمل الاجتماعی والحرکی والسعی لإقناع الناس بالإسلام والأمر بالمعروف والنهی عن المنکر، وبعضهم یرى ضروره المشارکه فی الحیاه السیاسیه بمقدار ما تُتاح له الفرصه وفق ظروف بلده وهکذا، فیراعی ذلک فی اختیار مرجع تقلیده الذی نسلّم انه ضمن دائره محتملی الاعلمیه وجامع لشروط التصدی.

     وفی ضوء هذا کله فإنّ تعدد المرجعیات الدینیه وتنوع إتجاهاتها فی العمل وفهم المسؤولیات المناطه بهم یوفّر لعموم الشیعه حاضنه لقناعاتهم ومیولهم، وبذلک یتم احتواء جمیع الشیعه، أما لو کانت المرجعیه ذات نمط واحد فأن جزءاً من  الشیعه قد یفکّر بالانتماء الى جهات أخرى تلبّی طموحه، ظنّاً منه انه یستطیع المحافظه على التزامه الدینی، لکنه یبتعد عن خط المرجعیه وربما عن الدین اصلاً، کما حدث فی بعض الفترات السابقه حیث اقتنع قسم من شباب الشیعه بالشیوعیه حتى انبرى السید الشهید محمد باقر الصدر (رضوان الله تعالى علیه) والّف (إقتصادنا) و (فلسفتنا) وأعاد للشیعه إعتزازهم بهویتهم وثقتهم بأنفسهم.

    ونصیحتی التی لابّد من العمل بها لجمیع المؤمنین أن ینظروا الى حاله تعدد المرجعیات المبرئه للذمه بهذه الرؤیه الحضاریه، وأن لا یجعلوا منها سبباً للتعصّب والانحیاز ومعاداه الآخر، فإنها من صُنع الاستکبار العالمی وشیاطین الجن والأنس، یمررونها عن طریق المتزلفین والجهله والمنتفعین الذین لا ورع لهم.

محمد الیعقوبی

۱۸-شوال-۱۴۴۶

۱۷-۴-۲۰۲۵