مرجع عالیقدر آیت الله العظمی یعقوبی: گناه و مجازات شدید قتل در اسلام
بسمه تعالى
الحمد لله رب العالمین وصلى الله على خیر خلقه محمد وآله الطیبین الطاهرین.
ارزش انسان در اسلام بسیار بزرگ است و او خلیفه خداوند متعال بر روی زمین است [وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَهً] (البقره : ۳۰) و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: «من در زمین جانشینى خواهم گماشت». و از این جهت شایسته تکریم از سوی خداوند متعال شد: [وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ] (الإسراء:۷۰) و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم. و برای جان انسان حرمتی بزرگ و آن را بالاتر از حرمت خانه خود یعنی کعبه قرار داد. در روایتی از امام باقر (علیه السلام) است که رو به کعبه کرد و فرمود: (الحمد لله الذی کرّمک وشرّفک وعظّمک، وجعلک مثابه للناس وأمناً، والله، لحَرمهُ المؤمن أعظم حرمه منک) ستایش خاص خدایی است که تو را گرامی داشته و شرافت و عظمت داد و زیارتگاه و امانگاه مردم کرد، و به خدا سوگند براستی که حرمت مؤمن بزرگتر از حرمت تو است. و در صحیفه ابو حمزه از امام باقر یا امام صادق (علیهما السلام) است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در قتل یک انسان مجهولی، همانگونه که امروزه نیز در برخی از جنایت ها قاتل مشخص نیست فرمود: (قتیل بین المسلمین لا یُدرى من قتله! والذی بعثنی بالحق لو أن أهل السماء والأرض شرِکوا فی دم امرئ مسلم ورضوا به لأکَبَّهم الله على مناخرهم فی النار، أو قال: على وجوههم) کشته ای میان مسلمانان و قاتل ناشناخته است! به آنکه مرا به حق مبعوث کرد سوگند، اگر اهل آسمان و زمین در ریخته شدن خون انسان مسلمانی شراکت کنند و به آن راضی باشند خداوند آنان را با صورت به آتش مى‌اندازد. اگر انسانی، انسان دیگری را به قتل برساند این خروج از مسلک عبودیت خداوند متعال است و با سلطنت خداوند متعال منازعه کردن است؛ چرا که خداوند آفریننده و مالک انسان است و او تنها حق تصرف در ملک خود را دارد.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) هنگامیکه مناسک حج خود را در حجه الوداع در سرزمین منی به اتمام رساند در مقابل دهها هزار نفر از مسلمانان ایستاد تا رسالت و پیام اللهی خود را به آنان برساند و در مورد عادات جاهلی در خونریزی و سبک شمردن آن و حرمت آن فرمود: (أی یوم أعظم حرمه؟ فقالوا: هذا الیوم، فقال: فأی شهر أعظم حرمه؟ فقالوا: هذا الشهر، قال: فأی بلد أعظم حرمه؟ قالوا: هذا البلد، قال: فإن دماءکم وأموالکم علیکم حرام کحرمه یومکم هذا فی شهرکم هذا فی بلدکم هذا إلى یوم تلقونه فیسألکم عن أعمالکم، ألا هل بلغت؟ قالوا: نعم، قال: اللهم اشهد ألا من کانت عنده أمانه فلیؤدها إلى من ائتمنه علیها فإنه لا یحل دم امرئ مسلم ولا ماله إلا بطیبه نفسه، ولا تظلموا أنفسکم ولا ترجعوا بعدی کفاراً) کدام روز حرمت بزرگ‌ترى دارد؟
گفتند: همین امروز .فرمود: و کدام ماه حرمت بزرگ‌ترى دارد؟ گفتند: همین ماه. فرمود: و کدام شهر حرمت بزرگ‌ترى دارد؟
گفتند: همین شهر. فرمود: بنابراین، جان و مال شما بر شما حرام است؛ همانند حرمت امروز، در این ماه و در این شهر؛ حرمتى تا روزى که با خداوند ملاقات نمایید. پس در آن روز، خداوند از کردار شما خواهد پرسید. آگاه باشید! آیا رسالت خدا را ابلاغ نمودم؟ گفتند: آرى .رسول خدا (صلّى اللّه علیه و اله) فرمود: خداوندا! گواه باش. بدانید! هرکس امانتى نزد خود دارد، آن را به صاحبش بازگرداند؛ زیرا خون هیچ مرد مسلمانى حلال نخواهد بود. هم‌چنین اموالش نیز حلال نخواهد بود؛ مگر با رضایت خودش. بر خود ستم نکنید و پس از من، به کفر بازنگردید.
در بیان عظمت و خطر این مساله همین بس است که کشتن یک فرد به مثابه کشتن تمام انسانها است [مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً] (المائده: ۳۲). هر کس نفسی را بدون حق و یا بی‌آنکه فساد و فتنه‌ای در زمین کرده، بکشد مثل آن که همه مردم را کشته باشد.
بنابر این در احکام اسلامی برای کسی که مرتکب قتل عمد شود مجازات سختی تعیین شده است و برای اولیای دم حق قصاص در نظر گرفته شده است چراکه تنها با این قانون می توان جلوی کسانیکه به فکر تعدی به جان دیگرانند می توان ایستاد و در سایه آن مردم در آسایش و امنیت می توانند زندگی کنند [وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَاْ أُولِیْ الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ] (البقره : ۱۷۹) و برای شما در قصاص، حیات و زندگی است، ای صاحبان خِرد! شاید شما تقوا پیشه کنید.
و شارع مقدس در صورتی که قتل از روی خطای محض یا شبه عمد باشد پرداخت مال زیادی به اولیای دم و مجنی علیه به عنوان دیه را واجب کرده است تا خون انسان محترمی شرعاً پایمال و هدر نرود، حتی در صورتی که قتل از روی خطای محض باشد.
تا اینکه مردم از هر آنچه که ممکن است موجبات و زمینه های کشتن و یا خسارت و اضرار به دیگران باشد پرهیز و اجتناب کنند. و در پرداخت دیه موجبات دلگرمی خانواده مقتول است و زمینه های انتقام برچیده می شود لذا به دیه (عقل) به معنای منع گفته شده است چونکه از خونریزی دوباره منع و جلوگیری می کند و جامعه را از کشت و کشتارهای پیوسته با برچیده شدن اسباب و زمینه ها، محافظت می کند.
در پرتو همه این معارف، باز امروزه شاهد آن هستیم که برای جان و نفس دیگران ارزشی قائل نشده و حوادث قتل و خونریزی به صرف اختلاف در دیدگاه و یا اختلاف در یک مسئله خاص، یا کشمکش های سیاسی یا قومیتی یا مذهبی یا جغرافیایی و مانند آن صورت می گیرد، که این از بزرگترین گناهان است و غضب شدید و دوری از خداوند متعال را در پی دارد.
پس بر تمام افراد دارای جایگاه اجتماعی لازم است که برای جلوگیری و اصلاح امور و محافظت از جامعه از اینگونه رفتارهای هنجار شکن، کارهای سنگینی را به دوش کشند والله ولی التوفیق.
محمد یعقوبی/ نجف اشرف
۱۸ محرّم الحرام ۱۴۴۲
۷/۹/۲۰۲۰