مختصری از زندگانی آیت العظمی شیخ محمد یعقوبی (دام ظله)
بسم الله الرحمن الرحیم
شیخ محمد فرزند شیخ موسى فرزند شیخ محمد علی فرزند شیخ یعقوب فرزند حاج جعفر
آیت الله شیخ محمد یعقوبی در سپیده دم مولد نبی مکرم اسلام در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی، مطابق با سپتامبر ۱۹۶۰ میلادی در خانواده ای معروف به علم و ادب و دینداری دیده به جهان گشود، برخی از خانواده معظم له، سردمدار اندیشه و ادب و خطابه بودند همانند پدر ایشان شیخ موسی مدیر مجله معروف الایمان و جدش شیخ محمد علی ملقب به شیخ الخطباء و جد مادری ایشان شیخ مهدی و جد پدری ایشان شیخ یعقوب که از تعلیم یافتگان مکتب عرفانی و اخلاقی مرحوم شیخ جعفر شوشتری و مرحوم شیخ حسین قلی همدانی بودند.
به جهت ارتباط پدر ایشان با برنامه‌های دینی و اجتماعی و سیاسی شهید سید مهدی حکیم از نوادگان مرجع بزرگ شیعه، سید محسن حکیم (قدس سره) که در آن زمان رهبری دینی و اجتماعی مردم بغداد را بر عهده داشت به بغداد منتقل شد.
ایشان از دوران کودکی با معارف دینی آشنا شد چه در آن زمان پدرش را همراهی می کرده و مجالس خطابه ایشان را گوش می سپرد و آنها را به دقت گوش می کرد و سپس آنها را با تفصیل کامل، برای مادرش بازگو می کرد. پدر معظم له به نبوغ زود هنگام ایشان در پیشگاه علما و فضلا اقرار داشت.
معظم له پیش از سن ۱۰ سالگی، مطالعه کتابها را آغاز کرد و یک تحقیق گسترده با عنوان الخمر ام الخبائث (شراب ریشه بدی‌ها) به نگارش درآوردند این در زمانی بود که هنوز به سن بلوغ نرسیده بوده و هر چه که به سن ایشان افزوده می شد بر عمق کتاب هایی که مطالعه می کردند افزوده می شد.
در اوایل دهه هفتاد میلادی و در ایام تعطیلات تابستانی وارد حوزه علمیه کوچکی در محله عبیدی بغداد که مرحوم سید علی علوی آن را تاسیس کرده بودند شدند.
ایشان تحصیلات دانشگاهی خود را در بغداد به اتمام رسانده و مدرک لیسانس مهندسی عمران و شهر سازی را از دانشکده مهندسی دانشگاه بغداد در سال ۱۳۶۱ هجری شمسی به دست گرفت. بر اساس قانون، باید به خدمت سربازی می رفت این در حالی بود که جنگ ایران و عراق شعله ور بوده و احتمال ارسال ایشان به این مناطق جنگی وجود داشت. اما تربیت دینی ایشان باعث شد که زیر پرچم ظالمان نرفته و هر چند برای یک لحظه کوتاه، جزئی از آنها نباشد و گوشه نشینی در منزل را اختیار کرد هرچند که این تصمیم ممکن بود به قیمت جانش تمام شود چرا که دشمنان نظام بعثی در هر کوی وبرزن مخصوصا در بغداد مترصد فراریان از سربازی بودند و سزای این شخص کشته شدن با تیر خلاص در ملا عام بود.
ایشان وقت خود را وقف مطالعه و تامل و تحقیق نموده و شروع به نوشتن و تالیف کردند مانند نگارش کتاب «دور الائمه فی حیاه الاسلامیه». هر چند در آن شرایط سخت کسی که دستگیر استعداد ایشان باشد یافت نمی شد تا اینکه در سال ۱۳۶۴ شمسی، خداوند از روی لطف و کرمش یک راه مخفیانه‌ای از میان چندین واسطه با شهید سید صدر دوم (قدس سره) ایجاد کرد که نتیجه آن نگارش تعدادی کتاب و نامه در موضوع اندیشه اسلامی و اخلاق و تهذیب نفس بود که در ضمن دو کتاب که عبارت اند از : (الشهید الصدر کما اعرفه) و (قنادیل العارفین) به چاپ رسید با توجه به افکار ایشان، شهید صدر دوم، موسوعه بزرگ ماوراء الفقه و کتاب نظره فی فلسفه الاحداث در دنیای معاصر را به تحریر در آورد.
بعد از انتهای جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ شمسی به نجف اشرف بازگشت و با دختر شهید انتفاضه شعبانیه علامه سید محسن موسوی غریفی وصلت کرد.
در انتفاضه سال ۱۳۷۰ شرکت جسته و به همران مجاهدان شهر نجف به دفاع از کربلای معلی در برابر هجوم نیروهای گارد ریاست جمهوری پرداختند، اما مجاهدان، ایشان را به همراه غیر نظامیان به نجف اشرف بازگردادند و لذا فرصت مبارزه مسلحانه برای ایشان فراهم نشد. در عین حال بیانیه‌ها و پیام‌های مهمی در یاری انتفاضه و بالا بردن روحیه مجاهدان صادر کرد که برخی از آنها از بلندگوهای حرم علوی پخش شد.
بعد از بیعت انقلابیون با شهید صدر دوم (قدس سره) به عنوان رهبر انتفاضه و درست یک روز قبل از بازداشت؛ شهید صدر پنج هسته مرکزی و انجمن برای رهبری آن تشکیل دادند و آیت الله شیخ یعقوبی را مسوؤل هسته سیاسی و تبلیغاتی نمودند. اما این هسته‌ها نتوانستند به فعالیت خود ادامه بدهند چرا که نیروهای گارد ریاست جمهوری در روز بعد از این اقدام به نجف اشرف هجوم بردند.
معظم له در ابتدای سال ۱۳۷۰ مطابق با شعبان ۱۴۱۲ به کسوت روحانیت در آمده و زی طلبگی را بر تن کردند معمم شدن ایشان به دست مبارک آیت الله خویی صورت پذیرفت.
ایشان حامی اولین شهید صدر دوم قدس سره بود و تنها کسی بود که در ابتدای اعلان مرجعیت ایشان در این سال از ایشان حمایت کرد. این مساله ای بود که خود شهید صدر در برخی از سخنان ضبط شده اش به آن اذعان داشتند و بر این اساس، جایگاه خاصی در میان ایشان یافت. معظم له بسیاری از مردم را به پیروی از مرجعیت شهید صدر فراخواندند تا اینکه مرجعیت ایشان وسعت گرفت و شیخ یعقوبی در جایگاه دوم بعد از شهید صدر قدس سره قرار گرفت.
شهید صدر معظم له را اندکی بعد از تاسیس جامعه الصدر الدینیه به عنوان مدیر آنجا برگزیدند. هدف از این موسسه همانا ایجاد تعامل بین حوزه علمیه و دانشگاههای علمی بود و شهید صدر کسی را به غیر معظم له شایسته اداره این موسسه و بر آورده کردن اهداف آن نمی دید. چرا که ایشان در هر دو حوزه تحصیل کرده بودند این مطلب را شهید صدر در هنگامی که معظم له را مکلف به این کار کردند در تاریخ صفر سال ۱۴۱۹ برابر با تیرماه ۱۳۷۷ بیان داشتند.
شهید صدر قدس سره، بارها وبارها به این مساله اشاره می کرد که برخی از این سخنان در مقدمه کتاب های (المشتق عند الاصولیین) و (قنادیل العارفین) موجود است و پنج ماه پیش از شهادت ایشان و درست در تاریخ ۵ جمادی الثانی ۱۴۱۹ مطابق با ۵ مهرماه ۱۳۷۷ شیخ یعقوبی را به عنوان جانشین خود برگزید. ایشان این مساله را در دیداری که با طلاب جامعه الصدر داشتند و اکنون نیز نوار صوتی اش موجود است چنین بیان کردند:
(اکنون می توانم بگویم که نامزد تنها از حوزه علمیه ما همانا جناب شیخ محمد یعقوبی است که اگر مرجعیت ایشان مورد تایید واقع شود شایسته تصدی حوزه علمیه بعد از من می باشد.)
ایشان از روی ادب و نزاکتی که داشتند و به جهت مراعات احترام حوزه علمیه از اعلام درجه اجتهاد خودداری کردند اما در عین حال اقدام به انتشار بحث‌های استدلالی خود که از سال ۱۳۷۸ نگارش شده بود کردند. پس از این بود که آیت الله گرامی که اجازه اجتهاد ایشان از آیت الله منتظری بود در سال ۱۳۸۲ مرجعیت ایشان را تایید کردند. همچنین مرحوم آیت الله محمد صادقی تهرانی با داشتن اجازه اجتهادی از مرحوم آیت الله خوئی (قدس سره) و دیگر اشخاص رسیدن ایشان را به درجه اجتهاد تایید کردند.
معظم له هیچ گاه از شهید صدر دور نشد و تا آخرین روزها همراه ایشان بوده و نماز میت را در سال ۱۳۷۷ مصادف با ۱۹۹۹ میلادی بر پیکر مطهر ایشان و دو فرزندش خواندند و در آن ایام اختناق و در میان مزدوران تا بن دندان مسلح به همراه افراد انگشت شماری از یاوران شهید صدر بدن مطهر آنان را به خاک سپردند.
ایشان پس از شهادت شهید صدر، رهبری جنبش و جریان اسلامی را که توسط شهید صدر به راه افتاده بود و از پایگاههای مردمی موالی شهید صدر برخوردار بود بر عهده گرفت و از آنجا که نظام بعثی تمام ابزارهای شهید صدر از جمله نماز جمعه را از بین برده بود ایشان با اتخاذ روش‌های جدید این جریان را به پیش می برد.
تحصیلات حوزوی معظم له:
با توجه به دانسته‌های علمی و فرهنگی وافری که معظم له داشتند ایشان در جامعه النجف الدینیه و با سفارش مدیر آن مرحوم سید محمد کلانتر، دروس حوزوی را از سطوح متوسط (یعنی شرح لمعه و اصول فقه مظفر) آغاز کردند و مراحل تحصیلی را با تلاش و جدیتی که داشتند به سرعت طی کردند. با رغبتی که از سوی شهید صدر احساس می کرد همزمان با تحصیل در سطوح بالای علمی درس های خارج شهید صدر را شرکت می جست. به این ترتیب در مبحث اصول لفظی از سال ۱۳۷۲ تا زمان شهادت ایشان شرکت می کردند. همچنین در بحث های اصول عملی ایت الله محمد اسحاق فیاض در سالهای ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۸شمسی شرکت می کرده و درس فقه را در نزد آیت الله سیستانی در سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۸ وهمچنین در نزد شیهد میرزا علی غروی بین سالهای۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ شرکت می جسته و بهره‌مند می شده و تقریرات تمام آن دروس را تدوین می‌کردند.
ایشان تدریس مقدمات را پیش از انتهای سال تحصیلی ورودشان به حوزه علمیه نجف آغاز کرده شروع به تدریس سطوح متوسطه (لمعه و اصول فقه) و سطوح بالا (مکاسب و کفایه) کردند. حلقه درس ایشان از وسیع ترین حلقات بوده و بیشترین بهره‌های علمی را به دیگران عطا می کرده است.
ایشان در سال ۱۳۸۵، تدریس دروس خارج فقه را شروع کردند ایشان مسائل اختلافی فقهی را مبنای تدریس خود قرار می داده مسائل عمیق علمی و مورد مناقشه بین فقهاء را مورد توجه قرار می داد تا به غنا و جذابیت مباحث کمک کرده باشد. هم اکنون بیش از ۱۲۵ تن از فضلا و اساتید حوزه علمیه در درس ایشان حاضر می شوند.۱
ایشان تا کنون تعداد زیادی از مسائل مهم علمی و عملی را به رشته تحریر در آورده و این مباحث را در کتابی به عنوان فقه الخلاف در در مجموعه‌ای ۷ جلدی و شامل ۴۵ موضوع منتشر نموده اند. از ویژگی های مباحث ایشان بیان آراء بزرگان و قدما و اعلام معاصر حوزه علمیه نجف و قم می باشد.
معظم له دارای رساله‌ای علمی به نام (سبل السلام) می باشند که جلد اول آن در سال ۱۴۳۰ ه ق (۱۳۸۸ هجری شمسی) نشر یافت که شامل احکام عبادات می باشد این کتاب بارها تجدید چاپ شد. ایشان درحال تکمیل جزء دوم که شامل معاملات می باشد هستند و این کتاب در شرف چاپ می باشد. همچنین از معظم له رساله‌ای علمی و جامع در مناسک حج منتشر شده که به دفعات زیاد تجدید چاپ شده است.
تالیفات معظم له:
۱. فقه الخلاف : تا کنون هفت جلد از آن صادر شده است این مجموعه شامل درس های بحث خارج فقه‌ای است که معظم له در نجف اشرف ایراد فرموده اند.
۲. خطاب المرحله: هفت جلد از این مجموعه به زیور طبع آراسته شده است. این مجموعه وظیفه مستند سازی سخنان و بیانیه‌ها و دیدگاه های ایشان در مورد رویداد‌های جامعه و نصیحت‌ها و توصیه‌های ایشان را به امت عراق از زمان تصدی جریان اسلامی و بعد از شهادت آیت الله صدر در سال ۱۳۷۸ برعهده دارد.
۳. الاسوه الحسنه للقاده والمصلحین: در یک جلد به بیان سیره پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان (صلوات الله علیهم اجمعین) می پردازد . روش این کتاب تحلیلی است که به همراه پند و عبرت گیری از وقایع می باشد.
۴. دور الائمه فی الحیاه الاسلامیه: در یک جلد و به روش کتاب فوق الذکر به بررسی سیره امامان معصوم علیهم السلام و اهداف مشترکی که برای تحقق آن تلاش کردند می پردازد. در این کتاب تعلیقاتی از شهید صدر دوم (قدس سره) آمده است.
۵. المعالم المستقبله للحوزه العلمیه : در یک جلد به زیور طبع آراسته شده است.
۶. الریاضیات للفقیه: کتابی منحصر به فرد و در یک جلد به شرح مبانی ریاضی بسیاری از مسائل فقهی در ابواب مختلف فقه می پردازد.
۷. المشتق عند الاصولیین: در یک جلد و دو بخش، شامل تقریرات دروس اصول شهید صدر دوم (قدس سره) در مبحث مشتق است. شهید این مجموعه را در ضمن منهج الاصول خویش به چاپ رسانده بودند.
۸. الشهید الصدر الثانی کما اعرفه: در یک جلد به معرفی و بیان خاطرات خود با شهید صدر دوم و ذکر نامه‌ها و بحث های رد و بدل شده بین این دو بزرگ می‌پردازد و تاریخ آن به سالهای (۱۳۶۴ تا ۱۳۶۵) باز می گردد.
۹. قنادیل العارفین: در یک جلد به بیان مراسلات بین ایشان و شهید صدر در خصوص تهذیب نفس و سلوک الی الله می پردازد این کتاب در سال ۱۳۶۶ تدوین شده است.
۱۰. ثلاثه یشکون: این کتاب در یک جلد به شرح حدیث شریف شکایت قرآن و مسجد و امام علیه السلام می پردازد. هر یک از این موارد به صورت مجزا نیز به چاپ رسیده است.
۱۱. الفقه الاجتماعی : این کتاب در سه جلد شامل بیان استفتاءات از معظم له در مورد مسائل اجتماعی می باشد این کتاب بر اساس دیدگاه ایشان در الاسس العامه للفقه الاجتماعی می باشد.
۱۲. نحن والغرب.
۱۳. من وحی الغدیر.
۱۴. فقه طلبه الجامعات.
۱۵. به غیر از موارد فوق، کتابها و جزوه‌های بسیاری به دست معظم له تدوین شده است که دلیل اختصار مجال ذکر آن نمی باشد.
به جهت احتیاج زیاد جامعه به کتاب ها و جزوات علمی، معظم له گروهی از طلاب فاضل خود را به تدوین آنها امر فرمودند، روش کار این گونه بود که ایشان خط مشی های کلی و اندیشه‌های کلی کتاب را برای یکی از فضلای خود بیان می کردند و در حین انجام کار نیز بر ایشان اشراف داشته تا به هدف مورد نظر نائل شوند چرا که ایشان با افزایش چالش‌های پیش رو، نیاز بسیاری به این گونه مباحث مشاهده می کردند و برآورده نمودن همه آنها به تنهایی مقدور نبود. از سوی دیگر بارور کردن استعداد‌ها و قابلیت‌های دیگران امری ضروری بود. این آثار بیش از ۱۰۰ اثر می باشد و همه آنها جهت پر کردن خلاء و یا حل مشکلاتی است که معظم له تشخیص داده‌اند.
صدها سخنرانی اخلاقی و فکری و اجتماعی در مناسبات مختلف از ایشان به جای مانده است که بسیاری از آن ها به همراه دیدگاه های سیاسی ایشان در مورد اتفاقات مختلف و نصیحت‌ها و مواعظ ایشان در کتاب (خطاب المرحله) و در هفت جلد به چاپ رسیده است.
برنامه‌های معظم له:
معظم له معتقد هستند که بسیاری از برنامه‌ها و فعالیتهای مرجعیت می بایست توسط موسسات به انجام برسد نه افراد. مخصوصا در زمانی که زمینه فعالیت‌ها بعد از سقوط صدام در ماه صفر ۱۴۲۴ برابر با فروردین ۱۳۸۲ هجری شمسی فراهم شد و توانستند برنامه‌های اسلامی را بدون هیچ محدودیتی اجرا نمایند.
معظم له بلافاصله بعد از زوال نظام صدام، اقدام به ایجاد موسسات دینی کردند بر این اساس کنفرانس تاسیسی جامعه الفضلاء را در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۲ برگزار کردند.
این جمعیت شامل فضلاء حوزه علمیه می باشد که دارای فعالیتهای اجتماعی بوده و توجه به حرکت اندیشمندانه دارند تا بتوانند هر یک گوشه‌ای از انواع فعالیت‌ها را بر اساس توانایی‌های خود بر عهده بگیرند.
شروع این فعالیتهای مبارک با دست طلاب جامعه الصدر الدینیه بود که تعلیمات دینی و تربیتی و اخلاقی و فکری خود را زیر نظر معظم له فرا گرفته بودند.
معظم له در روز جمعه مصادف با ۲۲ ماه صفر برابر (۵ /۲/۱۳۸۲) از بغداد بازدید کرده و سه روز در آن ماندند و نماز جمعه را در صحن شریف امام کاظم علیه السلام برپا کرده و در آنجا هزاران نفر از مردم گرد آمده در صحن شریف را با خواست‌های مشروعشان بعد از تغییر شرایط آشنا کردند. و آنها را به برگزاری راهپیمایی در روز دوشنبه هفته بعد از آن به سمت میدان فردوس در مرکز بغداد دعوت کرده تا بر خواسته‌های خود تاکید نمایند. این راهپیمایی باشکوه با شرکت جمع زیادی از مردم در طول چند کیلومتر برگزار شد.
معظم له در زیارت خود از بغداد با فرهنگیان و استادان دانشگاه دیدار کردند و پیروان خود را به مشارکت در تاسیس یک حزب سیاسی، بعد از سقوط صدام در راستای محقق کردن اهداف اسلامی و ملی مدون شده توسط حزب فضیلت فراخواند این اهداف در نظام داخلی این حزب تدوین شده است هم اکنون حزب نقش فعالی در جریان سیاسی عراق داشته و چند کرسی در مجلس عراق دارد.
معظم له توصیه های متعددی برای تنظیم و فعال سازی گروه‌هایی همچون استادان و فارغ التحصیلان دانشگاهی (اتحادیه جامعیون) و اتحادیه (التجمع المهندسین الاسلامی) و بانوان در انجمن بنات المصطفی (ص) ایراد کردند. معظم له همچنان به حمایت از آنها می پردازد.
موسسات فعال در عرصه جامعه:
به لطف و عنایت خدا علاوه بر جماعه الفضلاء، موسسات دیگری نیز فعالیت دارند که عبارت‌اند از:
۱. جامعه الصدر الدینیه (یا دانشگاه اسلامی صدر) که با زیر مجموعه‌های آن به بیش از ۲۰ مجموعه در استان ها رسیده است که عبارت‌اند از حوزه‌های علمی دینی که تحت اشراف حوزه علمیه فعالیت می کنند و بالغ بر ۲۰۰۰ طلبه در آن مشغول به تحصیل و تحقیق هستند.
۲. دانشگاه الزهراء: با داشتن بیش از ۱۴ زیر مجموعه در استانها. این دانشگاه همانند جامعه الصدر است با این تفاوت که اختصاص به زنان دارد. و بیش از صدها دانشجو در آن تحصیل می کنند.
۳. موسسات تبلیغی اسلامی مانند: شبکه ماهواره‌ای النعیم و شبکه البلاد که از بغداد پخش می شود و شبکه الامل از بصره وشبکه سبل السلام از ناصریه.
۴. ده‌ها نهاد و موسسه دینی، فرهنگی، اجتماعی و بشردوستانه.
۵. کانون سادات العلوی با اسم(نقابه الساده العلویین لرعایه ذریه رسول الله)و فعال سازی و برجسته سازی آن در زندگی مردم.
از برنامه‌های دینی دیگر ایشان برگزاری سالانه مراسم زیارت فاطمیه به سمت مرقد امام علی علیه السلام در روز ۳ جمادی الثانی است این مراسم برای احیاء شعائر شهادت صدیقه زهرا سلام الله علیها می باشد در این مراسم بسیاری از مردم برای گسترش ماجرای فاطمیه و نشان دادن تاثیر عظیم آن در این مراسم شرکت می نمایند. در این مراسم ده‌ها هزار نفر از مومنین در تشییع رمزی که به سمت حرم علوی حرکت می کند شرکت می کنند و معظم له پیش از آن سخنرانی‌ای با محوریت شهادت آن بانوی مکرمه و مسائل روز و پیش روی جامعه ایراد می‌کنند. اولین بار این مراسم در سال ۱۳۸۵ هـ. ش برگزار شد.
معظم له دسته‌های بصیرت حسینی را برای اساتید و طلاب دانشگاه ها برگزار می کنند که در آن نزدیک به ۲۰ هزار نفر در کربلای معلا و در سالگرد عاشورا مشارکت می نمایند. این برنامه چندین سال ادامه داشت.
برای اطلاع بیشتر از زندگانی معظم له می توان به کتاب هایی که ایشان در مورد خود نگاشته‌اند مراجعه کرد که عبارتند از:
۱ ـ الشهید الصدر کما اعرف
۲ – قنادیل العارفین
۳ ـ الشیخ موسی الیعقوبی
۴ – خطاب المرحله
۵ ـ المعالم المستقبلیه للحوزه العلمیه
ذوالقعده ۱۴۳۳ مصادف با مهرماه ۱۳۹۱ برابر با سپتامبر ۲۰۱۲